بررسی و مطالعه پیرامون فرم ها در طبیعت و نقش آموزشی آن در طراحی معماری

چکیده

از ابتداي تمدن بشري، دنياي پرجاذبه طبيعي منبعي بسيار غني براي نوآوري و الهام‌بخشي بزرگ‌ترين نقاشان، مجسمه‌سازان، موسيقي‌دانان، فيلسوفان، شاعران، طراحان و مهندسان بوده است. دنياي طبيعي پيرامون ما در حال حاضر به سطح بالايي از توسعه در طول ميليون‌ها سال تکامل تدريجي خود رسيده است و دنياي امروز از دوران تغييرات طولاني عبور کرده تا به سطحي از زيبايي که ما امروزه آن را مي‌بينيم و درک مي‌کنيم، دست يابد. فرآيند خلق فرم‌هاي طبيعي که ما آنها را ذاتاً زيبا مي‌ناميم، سير تحول طولاني داشته است که در طول ميليون‌ها سال اتفاق افتاده است. فرم‌هاي طبيعي در طول قرون متمادي براي رسيدن به راه‌حل‌هاي قابل قبول در برابر عوامل خارجي (اقليم، دسترسي به غذا، سرپناه و...) توسعه يافته‌اند. تجزيه عوامل و محدوديت‌هاي عملکردي و سازه‌اي، بسياري از عوامل فوق‌الذکر را خلاصه مي‌سازد. نتيجه استفاده از فرم‌هاي طبيعي در طراحي معماري، دستيابي به طرحي عالي است که کارايي سازه‌اي، نيازهاي عملکردي و زيبايي‌شناسي در آن با يکديگر ترکيب شده‌اند. درس‌هايي که از طبيعت آموخته مي‌شوند و به طور مناسب به کار مي‌روند نه فقط «تقليد محض» از آن. در اين مقاله ابتدا سازه‌هاي موجود در طبيعت معرفي مي‌شوند و با بررسي نمونه‌هاي مختلف مانند درختان، پوسته تخم پرندگان، صدف‌هاي دريايي و... مشابهت‌ها و تفاوت‌هاي دست ساخته‌هاي انسان با نمونه‌هاي طبيعي تحليل مي‌گردد. در ادامه استفاده طراحان از انواع فرم هاي طبيعي توضيح داده شده و در پايان نمونه طرح‌هاي موفق با استفاده از فرم‌هاي طبيعي تجزيه و تحليل مي‌گردند.

واژه‌های کلیدی:فرم‌هاي طبيعي، فرم پوسته‌اي، سازه ورق تاشده، فرم درختي، کارايي سازه‌اي.

مقدمه

از ابتدای تمدن بشری، دنیای پرجاذبه طبیعی منبعی بسیار غنی برای نوآوری و الهام‌بخشی بزرگت‌ترین نقاشان، مجسمه‌سازان، موسیقی‌دانان، فیلسوفان، شاعران، طراحان و مهندسان بوده است. صدای حرکت آب در رودخانه، رنگ‌های خیره‌کننده رنگین‌کمان، ریتم منظم برخورد امواج دریا با صخره‌های اطراف آن، فریبندگی بوی خوش گل‌های سرخ، ساختار هوشمند کندوی عسل، غنای رنگ در فصل پاییز، آسمان زیبا به هنگام طوفان و شکسته‌شدن نور خورشید در یک روز برفی زمستانی تنها تعداد اندکی از عجایب طبیعی‌اند که باعث الهام‌بخشی و نوآوری در آثار دست ساخت انسان شده‌اند. تعجب‌برانگیز نخواهد بود اگر بگوییم که دنیای طبیعی پیرامون ما در حال حاضر به سطح بالایی از توسعه در طول میلیون‌ها سال تکامل تدریجی خود رسیده است و دنیای امروز از دوران تغییرات طولانی عبور کرده است تا به سطحی از زیبایی که ما امروزه آن را می‌بینیم و درک می‌کنیم، دست یابد. در این فرآیند، فقط کاراترین، قوی‌ترین و قابل انعطاف‌ترین فرم‌های طبیعی در طول میلیون‌ها سال باقی مانده‌اند. در تکوین دنیای امروزی، میراثی چند میلیون ساله از پیشرفت‌هایی که در طول سالیان دراز حاصل شده است، وجود دارد. ارسطو، فیلسوف دوران باستان، از نخستین افرادی بود که در مورد طبیعت به عنوان منبع عظیم الهام‌بخشی نوشت. او بیان کرد که زیبایی عملکردی حتی در مخلوقات بسیار کوچک نیز وجود دارد. در اکثر موارد ما از طبیعت از طریق احساس زیبایی طبیعی با استنشاق بوی خوش، رنگ، شکل، فرم و صدا الهام می‌گیریم. غالب اوقات بدون جستجو برای معنای عمیق‌تر و بدون سوال از فرم‌های طبیعی، به طور حسی از ذات طبیعی خود پیروی می‌نمائیم و اصوات، رنگ‌ها و فرهم‌هایی را که ما را احاطه کرده‌اند، تقلید می‌کنیم. بدون شک تعدادی از بهترین قطعات موسیقی کلاسیک و بهترین آثار نقاشی از این طرق خلق شده‌اند.

نتیجه‌گیری

با توجه به مباحث مطرح شده و با در نظرگرفتن ساختمان‌هایی که با الهام از فرم‌های طبیعی شکل گرفته‌اند، می‌توان به این نتیجه دست یافت که طراحان برای استفاده و تقلید از فرم‌های طبیعی تاکنون دو شیوه را به کار برده‌اند. شیوه اول اینکه هدف طراح فقط تقلید از ظاهر خارجی فرم‌های طبیعی باشد که در این صورت ساختمان‌ها فقط بازتابی از زیبایی ظاهری موجود در طبیعت محیط اطراف می‌باشند. شیوه دوم آن‌که طراح از فرایندهایی که فرم‌های طبیعی را شکل داده‌اند، برای خلق طرح‌های جدید الهام می‌گیرد.

باید خاطر نشان ساخت که هیچ‌یک از این‌دو روش تضمینی برای ایجاد معماری با کیفیت و خوب و مناسب نیست. طراحی معماری تنها با استفاده از درس‌های تکنیکی موجود در طبیعت (حتی با درک فرایند موجود در آن)، مشابه ایجاد معماری بدون در نظرگرفتن زندگی درون آن است و حاصل آن معماری ساکن و غیرپویاست، زیرا همچنان‌که در بالا اشاره شد طراحی ساختمان‌ مجموعه‌ای از عوامل محیطی و انسانی است. به طور مشابه، تقلید بدون تفکر از فرم‌های طبیعی، منجر به نتایج غیرعقلی و غیرمنطقی خواهد شد. قابل توجه است که در بین اکثر طرح‌های معماری انهایی مورد انتقاد قرار گرفته‌اند که به تقلید صرف از فرم‌های طبیعی پرداخته‌اند و از حقیقت پنهان در آن غافل مانده‌اند. حتی جان را تسکین، مدافع سرسخت طبیعت به عنوان منبعی عظم برای الهام‌بخشی، با تقلید بی‌چون و چرا از فرم‌های طبیعی در معماری سخت مخالفت می‌نماید و می‌نویسد: [آرایش شیاری ستون‌های دوریک، که من نمی‌پذیرم که سمبولی از شکل پوست درخت برای یونانیان باستان بوده است، در اصل خود تقلیدی از سازه‌های ارگانیک می‌باشد، با وجود آن‌که زیبایی در آن حس می‌شود ولی این زیبایی نشان‌دهنده سطح پایینی از نظم بسیار بالای موجود در طبیعت است.]

با کوشش در درک قوانین طبیعت و دیدن، احساس‌کردن، شنیدن و یا استشمام فرم‌های طبیعی شاید بتوان به زیبایی عملکردی طبیعی دست یافت (به طور مثال زیبایی از طریق حداکثر کارایی در مصالح و فرم حاصل می‌شود). برای توسعه و پرورش فرم‌های معماری که در طبیعت یافت می‌شوند، قوانین اساسی وجود دارد که می‌توان آنها را در اغلب ساختمان‌های بدیع و نوین به کار برد. نتیجه این کار طرحی عالی است که کارایی سازه‌ای، نیازهای عملکردی و زیبایی‌شناسی با یکدیگر ترکیب شده‌اند. درس‌هایی که از طبیعت آموخته می‌شوند و به طور مناسب به کار می‌روند نه فقط «تقلید محض» از آن.

این مقاله در همایش ملی مطالعات هنر و پژوهش در علوم انسانی ارائه شده است. قیمت این مقاله در وب سایت سویلیکا معادل سه هزار تومان است که شما می‌توانید آنرا به صورت رایگان از اینجا دانلود کنید.