معماری شفابخش

تقاضای روز افزون جامعه برای بهبود کیفیت مراقبتهای بهداشتی و افزایش هزینه های ساخت , مدیران بیمارستانها را به سمت استفاده حساب شده تر از طراحی معماری در فضاهای درمانی سوق داده است . اما چالشی که وجود دارد این است که علی رغم سالها تحقیق هنوز تآثیر پارامترهای مختلف طراحی معماری در بهبود کیفیت درمان بررسی نشده و مشخص نیست آیا معماری یک فضای درمانی واقعا می تواند در تسریع بهبود بیماران موثر باشد و آیا می توان نتایج سلامت حاصله را اندازه گرفت ؟

اثرات ضد عفونی کننده نور آفتاب به خصوص در محیطهایی که آلودگی انسانی و نباتی در آنها وجود دارد بارها به اثبات رسیده و نور آفتاب برای بیمارانی که مدت بستری طولانی تری در بیمارستان را تجربه می کنند به نوعی نشانه امید به بهبود و خروج از بیمارستان محسوب می گردد .این پژوهش اعتقاد کهن و ریشه دار شفابخشی نور و خواص ویژه آن را با اندازه گیری پاسخهای فیزیولوژیکی و رفتاری به روشنایی روز , روشنایی الکتریکی و جهت گیری نسبت به خورشید بررسی کرده و سپس این نتایج قابل تآمل را جهت کاربری در طراحی معماری توصیه می کند .

یک تیم پژوهشی با روش جدید "طراحی مبتنی بر شواهد " با آمارگیری , تحلیل و بررسی عواملی مانند طول اقامت , میزان اشتباهات پزشکی , مقدار داروی مصرفی و توجیه اقتصادی آن در بخشهای دارای نورهای مختلف طبیعی و مصنوعی در مراکز درمانی این اطلاعات را پایه و اساس پژوهشی برای کشف رابطه بین طرح معماری و پیامد های آن بر کاربر (بیمار)و مالک (مدیریت بیمارستان ) قرار داده و سپس آن را توصیه می کند .

بر این اساس روشنایی که به سلولهای گیرنده نور شبکیه و هسته فوق تقاطعی هیپوتالاموس و غده کاجی شکل مغز میرسد می تواند از طریق ترشح هورمون های تنظیم خواب ( ملاتونین) و هوشیاری (کورتیزول) بر سیکلهای 24 ساعته بدن و متعاقبا بر تغذیه , رشد, سیستم تناسلی , میزان حساسی به داروها , سیستم ایمنی و در نهایت سلامت و کارایی شخص موثر باشد .

نمایش ناگهانی نور سبب تحریک غده فوق کلیوی شده و کنتراست زیاد سبب سردرد و بالا رفتن فشار چشم می شود . همچنین در بستری های طولانی مدت در بیمارستانها وجود نورهای با طول موج خاص می تواند بر بهبود متابولیسم و گردش خون موثر باشد .

تحقیقات نشان داره است که پاسخهای استرس به طور منظم با نوسان روشنایی تغییر می یابد و اشعه درخشان صبحگاهی خورشید می تواند افسردگی را در بیماران دچار اختلال افسردگی فصلی کاهش دهد و این تاثیر به مراتب بیشتر از تاثیر نور درخشان غروب می باشد .

همچنین اتاقهای آفتابگیر مدت زمان کوتاهتری از اقامت بیماران را نشان داده است . بیمارانی که در محیطهای درخشانتر بیمارستان اقامت داشته اند نسبت به همتایان خود با شرایط پزشکی مشابه در طرف تاریکتر بیمارستان که به طور متوسط در معرض 46./. شدت نور بالاتر خورشید قرار داشته اند , طول اقامت کمتری داشته و 22./. کمتر دارو مصرف کرده اند و این یعنی 21./. کاهش هزینه های بیمارستانی .

اما محیط بیمارستان امکان فراهم کردن درجات متفاوتی از قرارگیری در معرض روشنایی روز را دارد و روشنایی الکتریکی نیز از لحاظ بیولوژیکی نفوذی بر سیکلهای 24ز ساعته بدن ندارد . از طرفی سطح روشنایی مناسب برای دید خوب بسیار بیشتر از آنچه برای برانگیختگی و هشیاری بیولوژیکی لازم است می باشد و این در حالی است که میزان درخشش , طیف نور و تنظیم زمان تابش می تواند بر این سیکلها موثر باشند .

اگرچه اولویت با دسترسی مستقیم به نور طبیعی روز است , اما در صورت عدم امکان می توان در این موارد از گردش روز و شب الهام گرفته و از نور الکتریکی با سیکل مشابه سیکل نور طبیعی با امکان تغییر شدت نور استفاده کرد (داشتن نور درخشان در صبح و نور با شدت کمتر و طیف آبی جهت آسایش شب ).

جهت گیری مناسب بنا نسبت به نور خورشید نیز راهکاری برای افزایش مدت زمان حضور روشنایی طبیعی روز , مخصوصا اشعه صبحگاهی می باشد . راهکار دیگر طراحی اتاقها با توالت مرکزی است که در این روش از حداکثر محیط بازشوها در اطراف بهره برداری شده و سرویس بهداشتی طولی از محیط نورگیر فضا را اشغال نمی کند .

افزایش هوشیاری یا گیجی و حواس پرتی , سپری کردن ملال انگیز زمان یا ایجاد ارتباط فرهنگی فعال ,غم افزایی یا شادی بخش بودن , همه از اثرات حاصله طراحی معماری بر احساس انسانی اقامت در فضاست و معماران می توانند با طراحی روشنایی مناسب و کنترل میزان بهره مندی از نور , بهبودی و احساس نشاط را افطایش داده و دستیابی به آرامش درونی را ممکن کنند . توجه به ویژگیهای بیولوژیکی افراد و تآمین نور کافی برای دستیاران پزشکی جهت کمینه کردن خطاهای پزشکی نیز می تواند این سطح از خواسته ها را با تآمین شرایط بهینه اقتصادی ممکن سازد .